تنفس گاز اکسیژن خالص به مدت طولانی باعث اختلال عملکرد در ریه می شود .خوشبختانه ریه ها توانایی ساخت مواد آنتی اکسیدان را به مقدار زیاد دارا هستند و این مواد ریه ها را از اثر تخریبی اکسیژن حفظ میکنند.
اگر این سیستم دفاعی آنتی اکسیدان به دلیلی کاهش یابد ( مصرف زیاد یا کاهش توان تولید )، تنفس اکسیژن می تواند باعث صدمات شدید به ریه ها بشود .
تنفس اکسیژن خالص می تواند ضایعه پیشرونده و کشنده در ریه ها ایجاد کند که این عارضه خیلی شبیه سندرم دیسترس تنفسی حاد ( ARDS ) میباشد .این تشابه ، زیاد جالب نیست زیرا ARDS نتیجه التهاب ، آماس و صدمه به سلول ها می باشد ، متابولیت های اکسیژن رل مهمی را در ایجاد التهاب بازی می کنند .
تمایل به ایجاد ضایعه ریوی در اثر اکسیژن در گونه های موجودات زنده متفاوت بوده و به طور مثال ، 5 تا 7 روز تنفس اکسیژن خالص در موش آزمایشگاهی موجب مرگ می شود ولی لاک- پشت دریایی می تواند تا پایان عمر از اکسیژن خالص تنفس کرده و عارضه ای پیدا نکند .
این اختلاف اثر، بسیار مهم است زیرا بیشتر آزمایشات انجام شده برای بررسی سمیت اکسیژن، روی حیوانات انجام می شود و بنابراین آگاهی ما در باره اثر اکسیژن روی ریه انسان کامل نیست .
در افراد سالم و داوطلب ، تنفس اکسیژن 100% به مدت 6 تا 12 ساعت منجر به تراکئوبرونشیت و کاهش ظرفیت حیاتی می شود .
در پنج بیمار که در کمای غیرقابل برگشت بوده اند ، اکسیژن خالص به مدت 3 تا 4 روز مصرف شده ) و یک فرد داوطلب سالم ) و در تمامی موارد فوق علائمی شبیه به ARDS ایجاد شده است .
تحقیقات نشان داده است که اگر میزان درصد اکسیژن در گاز تنفسی ( FIO2 ) ( Fractional Concentration ) از 60% کمتر باشد ، اکسیژن برای ریه اثر سمی نمیتواند داشته باشد و اگر نسبت از 60% بیشتر بوده و بیشتر از 48 ساعت تنفس شود ، می تواند اثر تخریبی روی ریه داشته باشد و اگر احیاناً لازم شود که برای بیماری میزان نسبت اکسیژن در گاز تنفسی او بیشتر از 60% شود و زمان مصرف نیز طولانی باشد ، باید از وسایل تنفسی مخصوص استفاده شود .
البته نسبت 60% برای FIO2 رقم دقیقی نبوده و وجود مواد آنتی اکسیدان آندوژن در این میزان تأثیر زیادی دارد و اگر این مواد آنتی اکسیدان به هر دلیلی کاهش پیدا کنند ، نسبت 60% نیز میتواند سمی شود و باید کاهش یابد .
فرضاً در بیمارانی که در بخش ICU بستری هستند میزان مواد آنتی اکسیدان به علت وضع خاص بیمار ، کاهش زیادی پیدا کرده اند ، به خصوص اگر بیمار مدت زیادی را در بخش ICU بگذراند .در این بیماران اگر نسبت اکسیژن از 21% ( هوای اتاق ) بالاتر باشد می تواند اثر سمی برای بیماران داشته باشد .
برای کاهش خطر اکسیژن درمانی برای ریه ها ، اقدامات زیر انجام می شود :
محدود کردن مصرف اکسیژن : تجویز روتین اکسیژن صحیح نبوده و نباید انجام شود .
موارد مصرف اکسیژن عبارتند از : احتمالات بالینی نشان دهند که اکسیژناسیون نسجی کافی نیست ، کاهش فشار اکسیژن شریانی ( 55 میلیمتر جیوه به پایین ) ،لاکتات خون بیشتر از 4 میلی- مول در لیتر ، بازده قلب زیر 2لیتر در دقیقه/ مترمربع بدن و میزان اکسیژن خون وریدی زیر 50% .
برای بهبود مقدار مواد آنتی اکسیدان ، سلنیوم 70 میلی گرم روزانه برای آقایان و 55 میلی گرم روزانه برای خانم ها تجویز می شود
ویتامین E نیز می تواند کمک کننده باشد .
برای کاهش صدمه وارده به نسج ریه باید میزان نسبت اکسیژن را از 60% کاهش داده و در حداقل ممکن نگه داریم.
پرسنل پرستاری باید این مسئله را قبول کنند که اکسیژن در درمان بیمار ، رل دارو را دارد و دارو نباید سرخود و بدون تجویز پزشک مصرف شود .
دومین عارضه اکسیژن درمانی در سیستم عصبی مرکزی و به شکل تشنج ) تونیک و کلونیک ) دیده می شود .
تشنج گاهگاهی بدون هیچ پیش درآمد و ناگهانی ایجاد می شود ولی اغلب با پیش درآ مد همراه است ( مثل تهوع، بیحسی در صورت ، انقباض در عضلات صورت ، برادیکاردی ، احساس بوهای ناخوشایند و احساس صدا در گوش ).
هر چه میزان درصد اکسیژن بیشتر و فشار آن بالاتر باشد این علائم بیشتر پیدا می شوند .تا فشار 5/2 اتمسفر ، میزان تشنج بسیار کم و از این فشار به بالا به تدریج میزان تشنج افزایش پیدا می کند . فند خون نیز در این حالت کاهش پیدا می کند .
اثر سمی دیگر اکسیژن ایجاد ضایعات در چشم است که می تواند به شکل حاد ( کاهش میدان بینایی ) و مزمن ( اختلال در انکسار عدسی و ایجاد نزدیک بینی ) باشد .
این عوارض به دنبال مصرف اکسیژن با فشار زیاد و به مدت طولانی ( چند هفته ) پیدا شده و با قطع درمان ، عوارض در عرض چند هفته از بین میروند ، ولی تعدادی از بیماران دچار نزدیک- بینی دائمی می شوند .اکسیژن درمانی می تواند منجر به کاتاراکت هم بشود .
افراد پیر و دیابتیک و کسانی که عارضه عروقی دارند بیشتر در معرض عارضه چشمی هستند .
عارضه کاتاراکت ، پس از قطع اکسیژن فروکش نکرده و پیشرفت می کند .اثر اکسیژن روی شبکیه چشم نوزادان به خوبی شناخته شده و باعث فیبروز رتین می شود ( Retrolental Fibroplasia ).
آیا علاقه‌مندید در مورد این موضوع بیشتر بدانید؟
