رفتار اكسيژن با هوا، هواي فشرده، نيتروژن وديگر گازهاي خنثي متفاوت مي باشد.اكسيژن بسيار واكنش پذير است. اكسيژن خالص كه بصورت فشرده در سيلندر ذخيره مي شود مي تواند شديداً با بعضي از مواد مانند روغن و گريس واكنش دهد.ساير مواد ممكن است در مجاورت اكسيژن دچار حريق خود به خودي شوند. تقريباً اكثر مواد شامل منسوجات، لاستيكها و حتي فلزات در مجاورت با اكسيژن شديداً مشتعل مي شوند.
حتي افزايش ناچيز ميزان اكسيژن در هوا از 24 در صد ، مي تواند شرايط خطرناكي ايجاد كند كه موجب آسان تر شدن شروع حريق ، بالاتر رفتن دماي شعله و شدت حريق نسبت به هواي عادي مي گردد. ايجاد چنين شرايطي به ندرت اتفاق مي افتد. نشت شير يا شلنگ حاوي اكسيژن دراتاقي كه هواي آن تهويه نمي شود مي تواند سريعاً باعث افزايش غلظت اكسيژن در هوا و ايجاد شرايط فوق گردد.
عوامل اصلي كه مي تواند موجب حريق و انفجار در هنگام استفاده از اكسيژن گردد .به شرح ذيل مي باشد.
· بالاتر رفتن ميزان اكسيژن در محيط بواسطه نشت از تجهيزات
· استفاده از موادي كه با اكسيژن سازگار نيستند.
· استفاده از اكسيژن در تجهيزاتي كه براي كار با اكسيژن طراحي نشده اند.
· بهره برداري نادرست از تجهيزات حاوي اكسيژن
ارزيابي خطر كارفرمايان بر طبق مقررات بايد نسبت به ارزيابي خطر در محيط كار خود اقدام نموده، بطور منطقي كليه راهكارهاي اجرايي را بمنظور ايجاد شرايط ايمن براي كارگران و پرسنل خود بكار گيرند .يك بررسي دقيق خطر در زمان استفاده از اكسيژن به منظور ارزيابي ريسك بايد صورت پذيرد.
جلوگيري از اشباع اكسيژن در محيط
منظور از«اشباع اكسيژن» افزايش غلظت اكسيژن درهوا نسبت به شرايط عادي مي باشد. اكسيژن بي رنگ،بي بو و بيمزه است كه موجب مي شود اشباع اكسيژن توسط حواس پنجگانه انسان درك نشود.
خطر اصلي كه كه افراد را در مواجه با شرايط فوق تهديد مي كند آتش گرفتن آسان، سريع و خطرناك موها و لباس ها مي باشد.بطور مثال افرادي كه از اكسيژن براي درمان بيماري هاي تنفسي استفاده مي كنند بواسطه كشيدن سيگار، لباسها و رختخوابشان دچار حريق مي گردد.لذا كشيدن سيگار بايد براي كساني كه از اكسيژن استفاده مي كنند ممنوع گردد.
اشباع اكسيژن مي تواند ناشي از عوامل زير باشد
- نشت اكسيژن ازشلنگها، لوله ها و شيرهاي معيوب ونامرغوب
- نشت از طريق اتصالات نامرغوب
- باز بودن عمدي يا تصادفي شيرها
- بسته نشدن صحيح شيرها بعد از استفاده
- استفاده بيش از نياز از اكسيژن در جوشكاري ،برشكاري و …
- تهويه ضعيف مكاني كه در آن از اكسيژن استفاده مي شود.
در نتيجه از راهكارهاي اصلي جلوگيري از اشباع اكسيژن ، نگهداري تجهيزات اكسيژن در شرايط مناسب و دقت در زمان استفاده از آن مي باشد.تهويه مناسب محل نيز موجب كاهش خطرات ناشي از اشباع اكسيژن خواهد شد.
اشباع اكسيژن در هوا مي تواند ناشي بكار بردن غلط اكسيژن نيز باشد . هرگز از اكسيژن نبايد در موارد زير استفاده كرد
- تهويه يا خنك نمودن فضاها و مكانهاي بسته
- گردگيري دستگاه ها ،ماشين آلات و لباس هااگر اشباع اكسيژن ناشي از نشت اكسيژن باشد استفاده از اكسيژن بايد متوقف شده ، سيگار و شعله هاي باز خاموش شود. ضمناً علاوه بر تهويه محل نسبت به شناسايي محل نشت و تعمير آن اقدام گردد.اين احتمال وجود دارد كه اكسيژن در سطح لباس ها نفود كند. اگر به اين موضوع مشكوك هستيد بهتر است لباس ها را از تن بيرون آورده ، در فضاي باز و در معرض هواي آزاد قراردهيد.فضاهاي محدود و بستهبرخي از حوادث خطرناك ناشي از اكسيژن در اثر آسيب ديدن شيلنگ اكسيژن ونشت در فضاهاي بسته در زمان جوشكاري رخ مي دهد.در اثر اشباع اكسيژن لباس كارگران ناگهان آتش گرفته موجب مصدوميتهاي وخيم مي گردد.كپسولهاي اكسيژن نبايد بداخل فضاهاي بسته برده شود. ممكن است اكسيژن با استفاده از شيلنگ به محل كار انتقال يابد كه در اين صورت بايد شيلنگ در پايان كار جمع آوري شده يا از فضاهاي بسته خارج گردد. در صورتي كه جمع آوري شيلنگ مقدور نباشد بايد شيلنگ از منبع تغذيه يا مانومترسيلندر جدا گردد.
در جاهايي كه خطر اشباع اكسيژن زياد است مانند فضاهاي بسته يا اتاق هايي كه بخوبي تهويه نمي شوند ،استفاده از تجهيزات تسخيص دهنده اكسيژن توصيه مي گردد.
هرگز از مواد ناسازگار با اكسيژن استفاده نكن
بعضي از مواد در زمان تماس با اكسيژن خالص تحت فشار واكنشهاي احتراقي مي دهند.ساير مواد نيز ممكن دچار حريق خودبه خودي شوند. به اين گونه مواد ، مواد ناسازگار با اكسيژن مي گويند.
تجهيزاتي كه براي استفاده از اكسيژن طراحي مي شوند بايد از موادي ساخته شوند كه با اكسيژن سازگار باشند.و شرايط ايمن را تامين نمايند.اما اين شرايط هميشه براي طراحي ويژه وانتخاب مواد مناسب مورد توجه قرار نمي گيرد. استفاده از مواد جايگزين كه رفتاري مشابه با مواد اصلي داشته اما سازگار بودن آنها با اكسيژن ثابت نشده، مي تواندبسيارخطر ساز بوده و معلول وقوع بسياري از حوادث گردد.
در هنگام تعويض قطعات زير بايد دقت لازم صورت گيرد:
واشرها
در حال حاضر صدها نوع واشر از جنس لاستيك وجود دارد كه سازگار با اكسيژن نيستند.
فلزات
بسياري از فلزات و آلياژها براي استفاده با اكسيژن مناسب نيستند.
رگلاتورهاي فشار شكن
شما بايد مطمئن باشيد كه توان فشار رگلاتور از فشارداخلي يك سيلندر پر از اكسيژن كمتر نباشد. رگلاتورهاي كه براي جوشكاري مورد استفاده قرارمي گيرند بايد با استاندارد BS EN ISO 2503 مطابقت داشته باشند. رگلاتورهاي موجود با استانداردهايي ساخته شده اند كه در حال حاضر مورد قبول نمي باشند.( مانند (BS 5741, BS 7650 BS EN 585 and اين رگلاتورها ممكن است براي فشار بالاي 200 بار مناسب نباشند. اگر در اين خصوص ترديدي وجود دارد بايد بوسيله فروشنده يا توليد كننده كنترل شود.
شيلنگ اكسيژن
شيلنگهاي قابل انعطاف اكسيژن كه براي جوشكاري مورد استفاده قرار مي گيرد بايد با استــــاندارد BS EN 559 وBS EN 739 مطابقت داشته باشد.
روان كننده ها
معمولاً بايداز روان كننده ها اجتناب كرد .تنها بايد از روان كنندهايي كه براي كار با اكسيژن ساخته شده و از طرف سازندگان تجهيزات توصيه مي شود، مي توان استفاده كرد.
شما بايد هميشه از طراحي،ساخت،نصب و داير نمودن سيستمهاي اكسيژن تحت فشار تحت نظر افراد ذيصلاح كه اطلاعات تخصصي در اين زمينه دارند. مطمئن باشيد. بر روي همه دستگاه ها و تجهيزات اكسيژن بايد نوع گاز و روش ايمن كار درج شود.
هرگز از اكسيژن با تجهيزاتي كه براي كار با آن طراحي نشده اند، استفاده نكن
بسياري از حوادث خطرناك در زماني رخ مي دهد كه از اكسيژن بجاي گاز هاي ديگر مانند هوا ، هواي فشرده يا نيتروژن استفاده مي شود.اكسيژن در مجاور روغن ها و گريسها، واكنشهاي انفجاري خواهد شد.بسياري از افراد در هنگام پمپ نمودن ، روشن نمودن موتور ،باد نمودن تاير، بواسطه انفجار رخ داده مجروح يا حتي كشته شده اند. اكسيژن در مجاروت با برخي مواد مي تواند دچار حريق خودبه خودي شودكه موجب آسيب رسيدن به تجهيزات و مصدوميت افراد شود.
شما نبايد از اكسيژن در موارد ذيل استفاده كنيد :
- راه اندازي تجهيزات پنوماتيك
- باد نمودن تاير خودرو
- جايگزيني با هوا يا گاز بي اثر
- استفاده در سيستمهاي هواي فشرده
- راه اندازي موتورهاي ديزل
اكسيژن نبايد وارد تجهيزات بشود مگر اينكه آن تجهيزات براي كار با اكسيژن توسط افراد ذيصلاح و متخصص طراحي شده باشد.
نكات حفاظتي در خصوص كپسولهاي اكسيژن و تجهيزات
در صورتي كه كپسول اكسيژن و تجهيزات آن بطور صحيح و ايمن مورد استفاده قرارنگيرد. وقوع حريق از پيامدهاي آن مي باشد.همه استفاده كنندگان از اكسيژن بايد نسبت به خطرات آگاهي لازم را داشته و آموزشهاي لازم در خصوص نحوه كار با تجهيزات اكسيژن را ديده باشند.درادامه چند مورد از اقدامات حفاظتي هنگام كار با تجهيزات اكسيژن به شرح ذيل بيان مي شود.
سيلندرهاي اكسيژن:
شما بايد هميشه:
- در هنگام كار با سيلندر احتياط لازم صورت گرفته ، از چرخ دستي هايي كه به اين منظور ساخته شده استفاده گــــردد.
- بااستفاده از زنجير يا تجهيزات ديگر، سيلندرها براي جلوگيري از سقوط مهار شود.
- محل نگهداري سيلندرهاي اكسيژن در مواقعي كه مورد استفاده قرار نميگرد بخوبي تهويه گردد و ازمواد قابل احتراق دور نگه داشته شود. ضمناً نسبت به جدانمودن كپسولهاي اكسيژن از كپسولهاي حاوي گازهاي قابل اشتعال اقدام گردد.
تجيهزات اكسيژن:
شما بايد هميشه:
- شيرها را آهسته باز كنيد. بازكردن سريع خصوصاً شير هاي سيلندر هاي اكسيژن منجر به خروج سريع اكسيژن در يك لحظه خواهد شد. در اثر برخورد و ضربه مولكول هاي اكسيژن بهم و اصطكاك ايجاد شده ،گرما توليد مي شود. علاوه بر آن در صورتي در سيستم مانعي وجود داشته باشد مانند رگلاتورهاي تنظيم فشار كه بر روي سيلندرهاي اكسيژن نصب مي شوند. گرما بواسطه متراكم شدن اكسيژن ايجاد خواهد شد . كه در هردو صورت حريق از پيامدهاي آن خواهد بود.
- اطمينان از بازبودن كامل پيچ تنظيم فشار رگلاتور براي اينكه شير خروجي رگلاتور قبل از بازكردن شير سيلندر اكسيژن، بسته باشد . مخصوصاً زماني كه شير كپسول اكسيژن براي اولين بار پس از تعويض كپسول بازمي شود.
- اطمينان از بسته بودن شير سيلندر و قطع بودن جريان اكسيژن از منبع تغذيه، در زماني كه كار متوقف است. براي قطع نمودن گاز از منبع تغذيه از شتاب زدگي پرهيز گردد. ضمناًايجاد پيچ خوردگي در لوله هاي قابل انعطاف اكسيژن براي قطع جريان به منظور تعويض تجهيزات (سر پيك جوشكاري)ممنوع است.
- از شيلنگها و ديگر تجهيزات جوشكاري در شرايط خوب نگهداري شود. با استفاده از اسپري هاي اختصاصي يا محلول مايعات شوينده مي توان براحتي نسبت به تست نشتي اكسيژن از تجهيزات اقدام كرد.البته صابون يا مايع مورد استفاده براي تهيه محلول نبايد حاوي روغن باشد.
نظافت:
شما بايد هميشه:
- تجهيزات اكسيژن را هميشه تميز نگهداريد.آلودگي تجهيزات با گرد وغبار،ماسه،روغن ها و گريسها باعث ايجاد پتانسيل حريق مي گردد. تجهيزات پرتابل بيشتر در معرض آلودگي قرار دارند لذا باتميز نگه داشتن آنها ،اقدامات احتياطي لازم صورت پذيرد.
- از دستكش و دستمال هاي تميز براي نصب تجهيزات (مانند نصب رگلاتور فشار و انجام اتصالات) استفاده كنيد.
- لباس كار مورد استفاده بايد تميز باشد . لباسهاي آلوده با مواد روغني مي تواند براحتي دچار حريق مي شود.
توصيه هاي عمومي:
شما بايد هميشه:
- مطمئن باشيد كه تهويه بطور مؤثر و مناسب صورت مي گيرد.
- كنترل كنيد كه كپسولهاي اطفاء حريق در وضعيت خوبي هستند و آماده بكار مي باشند.
- كنترل كنيد كه راه هاي فرار باز و عاري از وسايل دست و پا گير باشد.
نتيجه گيري:
1- آگاهي يافتن از خطرات اكسيژن ؛ اگر در اين خصوص ترديد داريد ،سوال كنيد.
2- با كنترل تجهيزات به منظور رفع نشتي اكسيژن ،از اشباع اكسيژن پيشگيري كنيد.
3- كنترل كنيد كه تهويه محل بطور مؤثر صورت مي پذيرد.
4- هميشه هنگام كار با سيلندرها و تجهيزات اكسيژن دقت لازم را داشته، بر طبق اصول ايمني عمل نماييد.
5- هميشه شير سيلندر اكسيژن را به آهستگي باز كنيد.
6- ممنوع بودن استعمال دخانيات در هنگام كار با اكسيژن.
7- هرگز از تجهيزاتي كه توسط سازنده آن تست فشار نشده است، استفاده نكنيد.
8- هيچگاه از روغن يا گريس براي روغنكاري تجهيزات استفاده نكنيد.
هيچگاه از اكسيژن در تجهيزاتي كه براي كار با اكسيژن طراحي نشده اند استفاده نكنيد.
